Có 2 lý do chính khiến tôi đến Lào để thăm những người "anh em" của quốc gia Việt Nam, xem cách họ trồng cà phê và trải nghiệm đời sống văn hóa của họ.
- Miwa đến thăm Việt Nam, tôi và cô ấy đều có sở thích đặc biệt với cà phê, và để tăng thêm trải nghiệm trên chuyến hành trình 4 tỉnh Tây Nguyên, tôi muốn cùng cô ấy trải nghiệm thêm về cà phê ở Lào.
- Tôi có thêm góc nhìn về cà phê ngoài việc canh tác hữu cơ. Do tôi làm về phát triển bền vững, bên trong nó có yếu tố kinh tế, nên tôi muốn xem xét các mô hình khác nhau để tiện kết hợp và tìm lối đi thích hợp cho mình.
Bo Laven có nghĩa là "Vùng đất của người Laven", người Lào đã học được cách trồng cà phê từ những người Pháp đầu tiên đến định cư ở vùng thuộc địa vào khoảng từ những năm 1920 trở đi.
Ở Việt Nam, người Pháp đã đến và trồng thử nghiệm cà phê từ rất sớm, đặc biệt là các Cha sứ đã trồng thử cà phê trong giáo phận của mình. Tuy nhiên phải đến khi Alexandre Yersin khám phá ra vùng đất Đà Lạt (có nghĩa là vùng đất của tộc người Lát sống gần sông-Đa" thì cây cà phê mới tìm được nơi phát triển.
Sau đó người Pháp mang cây cà phê đến cao nguyên Lâm Viên và thành lập đồn điền từ đầu những năm 1900, có lẽ từ đây khi phát hiện ra cao nguyên Bolaven, họ cũng thử mang giống cà phê đến đây để trồng.
Câu chuyện cà phê ở "Đông Dương - Indochine" (chúng tôi không thích tên gọi này) ra đời.
Vượt hành trình dài từ Pleiku đến Pakse (một thành phố nhỏ nằm gần sông Mekong), chúng tôi thuê xe máy và di chuyển khoảng 20km để đến thị trấn Paksong, đến với cao nguyên Bolaven.
Đón chúng tôi là cơn gió lạnh của vùng cao nguyên, nó thực sự rất mát và có không khí giống với nông trại của tôi ở Đà Lạt, Việt Nam.
Địa điểm của tôi là Bolaven Café (ở Lào họ gọi Coffee là Café theo nguyên bản tiếng Pháp), nơi đây họ canh tác khoảng trên 3000 hecta cà phê, quy mô đại đồn điền và ứng dụng máy móc cơ giới lớn.
Tôi chọn nơi này vì đây là một địa điểm nổi tiếng, canh tác quy mô lớn, tôi muốn có một quan điểm khác ngoài canh tác hữu cơ. Vì tôi làm về phát triển bền vững, có yếu tố kinh tế ở trong đó, tôi muốn biết nó có hiệu quả như thế nào.
Bolaven Café nằm ở độ cao trên 1200 m, họ có khu canh tác và khu sơ chế, sản xuất riêng. Trong phạm vi ghé thăm, chúng tôi chỉ ghé thăm nông trại, ở đó có quán cafe, bạn có thể order đồ uống và đồ ăn tại đó.
Quán cafe cũng đơn giản, được người Lào địa phương vận hành, họ hay cười. :)
Nông trại này được đầu tư bởi người Thái, tập đoàn có thương hiệu beer Chang rất nổi tiếng mà có dịp đến Thái Lan bạn sẽ dễ dàng nhận ra ở khắp nơi. Tuy nhiên có vẻ họ cũng tôn trọng tính bản địa, tôi chỉ thấy một cái bảng nho nhỏ giới thiệu về beer Chang. Họ bán cả Cacao, và quýt được trồng bởi người địa phương.
Giống cà phê
Theo các tài liệu địa phương và quan sát thực địa, tôi nhận thấy tại đây họ trồng 2-3 loại cà phê chính, trong đó nhiều nhất là Typica và Bourbon, họ cũng có nhắc đến Catimor
- Typica là một giống cà phê của Arabica
- Bourbon cũng là một giống cà phê được trồng thành công ở đảo Bourbon có màu vàng đặc trưng, đôi khi có màu đỏ.
- Catimor là một giống có sức sống mạnh, năng suất cao, được trồng ở vùng thấp, được lai tạo ở Timor Leste.
Sau đó có lẽ họ đã nghiên cứu và chọn tại nhiều giống lai khác nhau và đặt tên theo cơ sở của viện nghiên cứu đó.
Đất đai và khí hậu:
Vùng đất và khí hậu ở Bolevan khá tương tự với vùng Tây Nguyên của Việt Nam, với đất đỏ Bazan và khí hậu nhiệt đới, cũng nằm trên vĩ tuyến cận xích đạo nên thích hợp để trồng cà phê.
Theo Wikipedia:
Đá bazan thường có màu xám đến đen, nhưng phong hoá nhanh chóng biến đổi thành màu nâu hoặc đỏ gỉ sắt do sự oxy hóa của khoáng chất mafic (giàu sắt) biến thành hematit và các sắt oxít khác.
Đất Basalt thường có thành phần gồm 45-55% trọng lượng là SiO2, 2-6% trọng lượng là kiềm, 0,5-2,0% trọng lượng là TiO2, 5-14% trọng lượng là FeO và 14% trọng lượng trở lên là Al2O3. Thành phần CaO là thường gần 10% trọng lượng, MgO thường trong khoảng 5-12% trọng lượng.
Đất này có tính thoát nước tốt, cung cấp nhiều dinh dưỡng trung lượng cho cây cà phê, thường có pH thấp. Qua quá trình canh tác dễ bị thiếu nhiều chất dinh dưỡng đặc biệt là NPK, thiếu vôi và chất hữu cơ, dễ sói mòn nữa.
Có lẽ thành phần đất ở đây có tỷ lệ Nhôm oxit khá nhiều nên chuyển sang màu vàng nhiều hơn màu đỏ so với đất ở nông trại của tôi ở Đà Lạt, đất có kết cấu hơi yếu có lẽ do thiếu độ mùn vì canh tác công nghiệp đã lâu.
Tuy vậy cây cối được chăm sóc đầy đủ dinh dưỡng nên cây cứng, trái to và quả cũng to, cây trồng dưới nắng trực tiếp nên vỏ quả mỏng, độ ngọt cũng yếu hơn so với vùng có cây che bóng (nông trại họ có vài khu có cây che bóng)
Kỹ thuật trồng, thu hái
Tôi và Miwa đều thắc mắc vì sao khoảng cách trồng cây của họ khá xa, thông thường ở Việt Nam vì địa hình đồi dốc và muốn tối ưu năng suất, chúng tôi sẽ trồng Arabica với khoảng cách 1.5x1.5m ; đôi khi là 1x2m.
Nhưng ở đây họ trồng với khoảng cách 4 x 1m; chúng tôi đoán là họ để khu vực ở giữa nhằm cho xe máy cày tiện bón phân hoặc tưới nước, nhưng có lẽ như vậy hơi phí phạm.
Cho đến khi đọc một số tài liệu, tôi mới nhận ra họ sử dụng công nghệ thu hoạch bằng máy, nên khoảng cách 4m là để xe cơ giới hoạt động dễ hơn và tiện cho thu hoạch.
Tuy nhiên, thời điểm tôi đến farm, có lẽ là đầu mùa, nên thấy có một số công nhân trẻ tuổi thu hoạch cà phê (tuyển lựa quả chín). Có lẽ ở thời điểm cuối mùa (qua tháng 01) họ sẽ thu hái bằng máy chăng? Tôi cũng không rõ?
Cảm nhận về Phát triển bền vững
- Áp dụng cơ giới, máy móc và tự động hóa là cần thiết cho việc khan hiếm nguồn lao động, tiết kiệm chi phí và tăng tính cạnh tranh của cà phê trên khắp thế giới.
Nhưng tôi cũng nhận ra cái giá phải trả là đất đai sẽ mang tính cằn cỗi và thoái hóa nhiều đi.
- Việc xây dựng mô hình đại đồn điền cũng mang lại cơ hội việc làm cho người dân địa phương nhưng với tôi là không quá nhiều, vì diện tích hơn 3000 hecta có thể nuôi được nhiều người hơn thế, với sinh kế lâu dài và bền vững hơn nhiều.
Nhưng đó cũng là một phương án của nước bạn Lào, nơi đất đai quá rộng, người thưa và ít người có khả năng khai thác toàn đất của họ để làm kinh tế.
- Họ làm kinh tế rất tốt, và sống sót sau mấy chục năm thì quả là đáng nể và học tập, có lẽ tôi sẽ thu lượm một số thứ từ họ để mang về cho mô hình của mình.
Đặc biệt là cách họ tạo điểm nhấn ở nơi check - in với cánh đồng cafe ngút tận chân trời, mang lại cảm giác hùng vĩ và được nhiều người chụp ảnh làm kỉ niệm.
Tôi hi vọng bằng trải nghiệm ở đây, tôi, Miwa và bạn đọc sẽ có một cái nhìn mới về nông nghiệp và cà phê ở Lào và hướng đến chất lượng và cuộc sống của nông dân cà phê ở Việt Nam ngày càng tốt hơn, hướng đến phát triển bền vững.
Trân trọng cảm ơn bạn, mến chào.
Huy
